DENİZLİ İLİ KALE İLÇESİ
KALE İLÇE TANITIM
kale
denizli kale
kale denizli
kale ilçe tarih
KALE İLÇE TARİH
KALE’NİN TARİHİ Konumuzun esasını oluşturan İlçemiz Kale’nin tarih öncesine ait elimizde yazılı belgeler olmamasına karşın,
giriş bölümünde belirttiğimiz gibi yöredeki yerleşimlerin en eski merkezi olarak Medet Höyüğünü ele almamız gerekir. Höyük Eski Tunç, Hitit, Frig, Pers, Yunan, roma, Bizans ve Türk dönemlerinin kültürlerini verebilmesi bakımından yörenin en önemli belge kaynadığıdır.
Ancak bilimsel kazı ve araştırmaları hiç yapılmamıştır. Bunu yüzeydeki veriler kanıtlamaktadır.
Tarih öncesinde Mezepotomya’da kurulan devletlerin yanında Orta Anadolu’da Hatti ve daha sonra Hitit İmparatorluğu kurulmuş, Batı Anadolu’da ise Ahhiyava ve
Lukka’lıların uygarlıkları vardı. Bu uygarlıklar Heredot tarihinden daha sonraları; Likya, Kayra, lonya uygarlıkları olarak gösterilmektedir. Likya’ lılar daha çok Güney-Batı Anadolu’da Kayra ise bugünkü Tavas-Kale, Karacasu ilçeleri ile Buğla’nın tamamını içine alarak Menderes Nehrinin güneyini kapsamaktadır. Menderes’in kuzeyi ise lonya uygarlığı olarak bilinir. Lonya’nın Kuzey Doğusu ise Lidya bölgesidir.
Kayra’nın Kuzey-Doğusunda geniş bir sınır olan Frigya bölgesi yer almaktadır. Frigya’yı Karya’dan Babadağ ve Honaz Dağları ayırır.
Kale’nin Tarihini incelerken onun eski devirlerdeki tarihi ilişkilerine, sanatına, ticaretine ve ekonomisine katkıda bulunan diğer yerleşim birimleri arasındaki konumu yönüyle incelemek daha doğru olacaktır.
Bu günkü Kale’nin güney bitişiğinde bulunan şimdi terk edilmiş durumdaki “Eski Kale” adıyla anılan dört tarafı sarp üst düzey i düz sayılabilecek doğal kayalığın üzerinde kurulmuş olan yerin adını Tabae(Tabaı, Taba) olarak rastlanmaktadır. Yazıtlarında Tabenon olarak görülür.
Tabae’nin ilk kuruluşu hakkında kesin belgeler bulunmamakla beraber, yüzeydeki kalıntılar ile birlikte yöre ile ilgili çeşitli kaynakları Helienistik dönemden beri var olduğunu göstermektedir.
Birçok gezginler değişik zamanlarda yaptığı seyahatlar sırasında Tabae sözcüğünün antik dönemdeki benzer adlar ile olan bağını incelemişlerdir. “Taba” adının günümüzde “Kaya” anlamına geldiğini savunmaktadırlar. Antik dönemde
“Taba” ile kullanılan bir çok yer adlarından bahsederler. Tabae’nin “Kaya” yı simgelediğini bunu kendin konumunu ve görüntüsünü bağlı bir ad olduğunu iddia ederler.
Ancak antik dönemde kurulan her kentin kuruluşu ile ilgili mitolojik bir efsane veya mitdolojik bir kahramanının adının bulunduğunu unutmamak gerekir. Tabenos adlı bir kahramanın Tabae kentini kurduğunu ve onun gibi Kibiras’ın Kibyra’yı (Bugünkü Gölhisar), diğer kardeşi Kidramos’un ise Kidrama’yı (Bugünkü Yorga Köyü) kurduğunu gerek antik yazar ve tarihçilerden gerek günümüz araştırmacılarından öğreniyoruz. Kibiras ve Kidramos, Tabenos’un kardeşidir.
Yöreyi gezmek, araştırmak ve incelemek için gelen gezginlerden Bizansli Etienne Tabae’nin Karya’dan daha çok Frigya ve Psidya bölgesi kentleri olduğunu söyler. Taba’nın “Kaya” anlamına geldiğini söyler. Selçuklu Beylik Döneminde, 1333 yılında yöreyi Arap Gezgini İbni Battuda gezmiş ve Kale’den Muğla’ya geçmiştir. Daha sonra Avrupa kökenli gezgin ve araştırmacılardan Anville-Bourguignon, daha sonra Coranncez ve Lous Robert ile Öeanne Robert’in çalışmaları bulunmaktadır. Özellikle Lous Robert Kayra Bölgesi ve
Tabae hakkında incelemelerini yayınlamıştır. İtalyan Arkeolog Jacobi de yöre ile ilgili araştırmalar yapmıştır.
Tarihi Coğrafya bakımından Tabae; Kayra Bölgesinde yaklaşık aynı yükseklikte kurulmuş, Tabae ovasının batısında dağların batıya doğru olan geçidi üzerinde, yüksekçe bir yakalık üzerindedir. Antik dönemde Mobolla (Muğla) tarafından gelen yolun üzerinde ve bu yolun Apollonia (Medet) Heracleia (Vakıf Köyü), Sebantoplis (Kızılca), Aphrodisas (Geyre) kentlerine ulaşımı olup bu kentlerle yakın ilişkiler içinde idi. Bu yakınlaşma güneyde Kidrama ve Kibyra vadesinde Kuzeyde Laodikyanın bulunduğu Lykos Vadisinde (Denizli Ovası) görmek mümkündür. Batıda Mobella’dan (Muğla) sonra Ege Denizi kıyısında olan Caunos’tan (Köyceğiz) Halikarnassos’a (Bodrum’a) kadar Tabae’nin ticari bağının olduğu araştırmacılara tarafından tespit edilmiş durumdadır.
Tabae’a komşu olan, Apollania (Medet), Mobolla (Muğla), Kidrama (Yorga), Aphrodisiaks (Geyre), Heracieia (Vakıf) kentleri arasında yalnız bir kent değildir. Kuşkusuz ona bağlı köy niteliğinde birçok yerleşimler bulunmaktaydı. Bugündü Hırka köyünün bulunduğu yerde;
Adamharmanı köyü sınırları içinde Kalan Asar Tepesinde, Çiftlik köyünde Yeniköy ile Özlüce köyleri arasında kalan Tabakhane deresinde Varalı Çayı Vadisinde köy niteliğinde antik dönem izleri veren yerleşimlere rastlanmaktadır. Bu yerleşimler Tabae kentine bağlı idi.
Tabae Ovası (Tabenorum Çampus) kentin ziraat yaptığı özellikle atlarının ve sığırlarının barındığı bir düzlüktür. Tarım ve Hayvancılığa elverişlidir. Bu nedenle Tabae’lılar öküz ve at figürünün sikke sanatında çok kullanılmıştır.
Kentin güney ve batı bölgeleri dağlıktır. Geniş orman bölgesine sahip olup, bu bölge antik dönemde küçükbaş hayvanlarının barınağı durumundadır.
Tabae’nin kuruluşunun, büyük İskender’den sonra Anadolu’da kurulan antik kentlerin kuruluş dönemlerinde olduğunu son araştırmalar göstermiştir. Yüzeydeki kalıntıları ve özellikle sikkeler de bunu kanıtlamaktadır. Bilindiği gibi Büyük İskender’den sonra kurulan Helenistik Krallıklar Anadolu’da birçok kent devleti kurmuştur. Kent kurma siyaseti İskender ile başlamış, daha sonra Helenistik Dönem Krallıkları bu geleneği devam ettirmişlerdir.
Basılan sikkeler ilk dönemde gümüş olup daha sonraları bronzları da görülür. Gerek gümüş, gerek bronz olsun tüm sikkelerin ön yüzlerinde tarımsal başlar yani Dionysos, Athena, Zeuz, Herakles, Apollon, Poseidon ve benzerleridir. Bu tanrısal betimler Helenistik çağda genel olarak tüm kentlerin ortak karakteridir. Sikkelerin arka yüzünde ise tabae kentini kendi tip ve karakterini gösteren seriler rastlanır. Ok ve Sadak geriye doğru bakan ayakta öküz figürü, bereket boynuzu, dioscures başlıkları, sunak, geyik, panter gibi figürleri kullanmışlardır. Sikkelerin arka yüzünde olan bu figürlerin yanında, tabae kentine ait olduğunu vurgulayan Tabenon (Tebenn) yazısı ve yönetici adları yer alır. (TABEN N, Tabae’lıların anlamındadır.) Bu sikkeler yarı otonom (özerk) olarak bilinen İ.Ö.3. ve 2. yüzyıllarda görülür.
Batı Anadolu’nun Roma’ya bağlanmasıyla (İ.Ö.133) Tabae kenti de bir roma kenti durumundadır. Kent Roma döneminde de sikke basmıştır. Roma sikkeleri bronz ve bakır sikkeler olup; bu sikkelerde daha çok imparatorun kendi adını rastlanır. İ.S.3. yüzyıldan itibaren tüm kentlerde olduğu gibi Tabae de sikke basımını bırakır.
Roma imparatorluğunun İ.S. 395 te ikiye ayrılması sonunda Anadolu’nun tümüyle Doğu Roma İmparatorluğu (Bizans) sınırları içinde kalması ve bu dönemlerde Hıristiyanlığın yayılması Helenistik ve Roba dönemlerine ait bazı gelenekleri de beraberinde yok etmiştir. Bizans ve Hıristiyanlık dönemi ile ilgili pek izler görülmez.
12. ve 13. Yüzyıldan sonra Yörenin Türklerin eline geçmesi ile Tabae antik kenti bir Türk yerleşimine dönüşmüştür. Türkler Tabae adını kullanmamışlardır. Kale-Davas adını kullanmışlardır. Bu isim 1950 yıllarına kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra Kale olarak bilinmektedir.
TÜRKLERİN YÖREYE GELİŞİ :
Malazgirt Zaferi Öncesinde Anadolu kapılarına dayanan Türkler bu zafere kadar Anadolu’ya birçok akınlar yaparak burasını tanımaya çalışmışlardır. Nitekim Büyük Selçuklu İmparatorluğu Komutanlarından olan Afşin Bey Honaz yakınlarına kadar gelmiştir. Türkler bu akınların sonucunda, Anadolu’nun kendilerine uygun bir yurt olacağını düşünerek buraya yerleşmeye karar vermişlerdir. Yine bu akınlarla ilerisi için yerleşme planları yapılmış ve alınması zor olan Bizans kalelerini yıpratmışlardır. XII. Yüzyıl başlarında Kabae’nın Selçuklu Türkleri tarafından alınması ile ilgili şöyle bir olay anlatılır. Cafer Paşa’nın komutanlarından Mirza Bey, kale surlarına kadar gelmiştir. Fakat arazinin sarp olması ve şehrin savunmasının elverişliliği nedeniyle kuşatma uzun sürmüştür. Bu sırada Mirza Beyi gören tekfur Davinos’un kızı ona aşık olur. Şehre nasıl girileceğini ve bununla ilgili ip uçlarını Mirza Beye ulaştırmıştır. Bu önemli askeri sırları elde eden Mirza Bey son bir hücumla Tabae’nin fethini gerçekleştirmiştir. Tabae’nin Türklerin eline geçmesinden sonra, KALE VE TAVAS adları ile anılmaya başlandığı yazılı kaynaklardan anlaşılmaktadır.
EVLİYE ÇELEBİ’
ye göre “Menteşe oğullarından Mirza Bey buraya fethederken Kale’ de Adem az” buyurmuşlar ve bu sözler zamanla Türkler arısnda DAVAS olmuştur. Halk arasında diğer bir söylentiye göre de Davas adı Bizans Tekfuru Davinos’tan kaynaklanmaktadır. XIV. Yüzyıl gezginlerinden İBN BATUTA ise izlenimlerini şöyle anlatır. “…yollarında güvensizlik yüzünden bu şehirde (Denizli) bir süre kalmak mecburiyetinde kaldık. Sonunda bir kervan hazırlandı. Biz de ona katılarak bir gün ve gecenin birkaç saati yol almak suretiyle kuvvetli bir kale olan Tavas önüne geldik. Rivayet olduğuna göre Peygamberimizin sahabelerinden SUHEYBİ RUMİ bu kale halkındandır. Geceyi Kale’nin dışında geçirerek ertesi gün sabah hisar kapısına ulaştık. Kale halkı buraya gelişimizin sebebini sordu. Biz de gerekeni bildirdik. Bu sırada Kale dizdarı İLYAS-MİNAS bey davarlarının hırsızlar tarafından çalınmasını önlemek maksadıyle Askerleriyle Kale’den çıkarak çevriye ve yolları kontrol etmeye girişti. Bu iş bitince davarlar dışarıya çıkarıldı. Burada her zaman bu şekilde hareket etmek mecburiyeti vardır. Burada Kale halkından fakir bir adımın misafirhanesine indik. Kale dizdarı ihtiyaçlarımızı karşıladı. Oradan Muğla’ya hareketle Şeyh efendilerden birinin tekkesinde konakladık.
İBNİ MATUTA
’nın Seyahatnamesinde belirttiği Suheybi Rumi aslen Rum kökenlidir. Tabae’de yaşamış ve İncil’i iyi incelenmiştir. Bunun sonucunda İslam dininin son Peygamber tarafından ortaya atılacağını ve yayılacağını bilmektedir. Nitekim VII. Yüzyıl başlarında Mekke’de Hazreti Muhammed’in Peygamberliği müjdelenince Suheybi Rumi’de Tabae den kalkarak Arabistan’a gitmiştir. Hazreti Muhammed’in sağlığında onun sancağı altında yaşayan ender insanlardan biridir. Hatta ilk yedi sahabe arasında yer alma şerefine erişmiştir. Yine İbni Batuta’nın notlarından anlaşıldığına göre Kale’yi çevreleyen iç içe iki suru vardır. 1982 yılı sonlarında başlayan Denizli-Muğla yolu yapımı sırasında ortaya çıkan blok taş dış surun kalıntıları olarak düşünülebilir. İç hisar ise doğal görümünü kale olan sarp kayalıkların çevirdiği alanlardır. XII. Yüzyıl başlarından XIII. Yüzyıl sonlarına kadar Anadolu Selçuklu hakimiyetinde kalan Kale, 1243 yılındaki Kösedağ savaşından sonra Selçukluların zayıflamaya ve dağılmaya yüz tuttuğu dönemde uç komutanları tarafından menteşe oğulları Beyliğine bağlanmıştır. Anadolu’nun fethi sırasında Akıncı ve Sancaktar olarak Horasan Türklerinin Kale ve çevresine yerleştikleri buradan bulunan mezarlardan anlaşılmaktadır. Bu dönemde 1975 yılında radyodan Kale-Tavas konulu bir türkü yayınlanmıştır. Ey Davas’ın şahin yurdu Kale’si Senin gelip geçenlerin ne oldu? Afşin Bey’in yiğitleri dertleşti Bent ederek bu yaylada yerleşir. Rumların tekfurları ağlaştı.
Hisar yapıp tüm cihanda ünleşti.
Senin gelip geçenlerin ne oldu?
Arslanların Allah için cenk etti
Ganimetin güzelleri denk etti,
Niğbolu’da doğan bey’ in ne oldu?
İslam için Türkmenler yerleşti.
Gaza edip imanları gürleşti.
Senin gelip geçenlerin ne oldu?
Kale 1330 yılına kadar Menteşe Beyliği yönetiminde kalmış, bu tarihte beyliğin Yıldırım Beyazıt tarafından ortadan kaldırılması sonucunda Osmanlı Devleti yönetimine girmiştir. Ne var ki 1402 tarihinde Ankara savaşında Yıldırım Beyazıt’ ın Timur’a yenilmesiyle beylik Timur Egemenliğine bağlı olarak yeniden kurulmuş, daha sonra 1424 yılında II. Murat tarafından tamamen Osmanlı Devletine bağlanmıştır.
Kale’nin XVIı. Yüzyıldaki durumunu Evliye Çelebi şöyle anlatır. “Davas Kalesi” Yunan yapısıdır. Hala paşa hassıdır. Kale, Davas ovası güneyinde, beşgen şeklinde, etrafı üç bin adem olup doğuya bakan bir demir kapısı vardır. Celali sığınmasın diye etrafına hendek kazılmıştır. Kalenin her tarafı gayya kuyusu gibi yalçın uçurumdur. İç Kale’si hala mamurdur. Ama küçüktür…içinde elli ev, bir cami, bir hanı, bir hamamı, üç mektebi, üç sebili, iki tekkesi ve altı zaviyesi vardır. Kale’nin batısında Kepez dağı dibinde üç bin bağ vardır. Bütün köy halkı altı ay bağlarında otururlar. Kale’nin doğu dibinde bir kayadan buz gibi bir su çıkar, havası da güzeldir.
Davas Kale’si Ziyaretgahı; dış kalede Karaca Ahmet Sultan’ın büyük bir merkadı vardır. Sarı Baba Sultan, Alkanlı Dede, Kepez Dede, Ali Bali Dede ve Gülüm Dede evliyalarındandır. Bu Kale’nin güneyinde korkunç Çamlıbeller geçip dört saati gittik.”
Osmanlı kayıtlarında, Tavas ve Kale yöresi Menteşe Beyliğinin yönetimi altında kalmış, Osmanlı döneminde Menteşe Defterdarlığına bağlı idi. Kale Osmanlı İmparatorluğu zamanında önceleri has iken sonra tımar olarak değiştirilmiştir. Zamanla burası III. Selim’in annesi Mehrişah Sultan adına verilmiş o da bu toprakları vakıf haline getirmiştir. XX. Yüzyıl başlarında bu vakıf mabeyn katiplerinden Ali Cevdet Beye hibe edilmiştir. Nitekim bu gün bu arazilerin devletin mi yoksa köylülerin mi olduğu konusundaki mahkeme ve soruşturma sürdürülmektedir.
TABAE İSİM VE YERLEŞME ALANI
Yaylaya adını veren şehir sınırın güneyde yer almaktadır. Tabae kelimesinin tam olarak karşılığı olan DAVAS veya TAVAS antik dönemden beri günümüze kadar muhafaza edilmiştir. Tabae’nin kimliğini saptama çalışmaları 18.y.y da Anville Bovgoignen’da başlamıştır. 1807’de Davas’a ilk gelen Carencez olmuştur. Piskoposluk listelerinde yer alan isim Bizans çağının sonunda kanıtlanarak Türkçeye geçmiştir. 1333 yazında Ladik’ten Denizli’ye gelen arap gezgini Batuda Tavas’a çıkar ve oradan Muğla’ya geçer. Tavas Kale’si o zaman 1320 tarihinden beri Elyes Bey adında bağımsız bir emirin merkezi imiş. Daha sonra Şehir 1365’e doğru Menteşe Emirliğinin himayesine girmiş olabilir. Bundan sonra da antik Casyanın tamamı Osmanlı şehri oldu. Hacı Kalfa Cihanümanasında bahsetmiş ve her hafta kadılık ve Kale’de oluşturulan Fuardan söz etmiştir. Evliye Çelebi’de Denizli ve Muğla’ya gelerek Tavas Kale’sinden geçmiştir. Carencez Davas’a geldiği zaman 19.y.y. ın hemen başında Davas ağası Aydın Karaosmanoğlu Beyliğine sembolik olarak bağlıydı. 1894 de Davas Denizli sancağına bağlandı. Halen Denizli’nin bir ilçesi olan Davas o zaman ilin bir bölümünü oluşturuyordu. Bütün bölge Davas adını taşıyordu. İlçe merkezi (Yönetim Merkezi) uzun zaman Davas Kalesi denen ve antik Tabae kendinin kayalığı üzerine yerleşme yeri olarak kurulmuştu. 19.y.y.boyunca Davas’ın “Şahin Yuvası” Denizli yollarını bitim noktasına, ovanın kuzeyine kolayca erişilebilen bir şehirde, kuzey doğudan 20 km. uzaklıkta yerleşmiş olan yarengüme şehrinin yararını, önemini gün geçtikçe kaybetti. Bu askeri ve sivil birimlerin merkezinin, kaymakam konağının, kazanın ilçe merkezi olduğu yerleşim yeridir. Davas Kale’de artık sadece bir nahiyenin (Bucağın) başında bir müdür vardır. Yenilerde, bu değişiklik ve biliminde de bizzat anlamını buldu. Davas’ı ilçe merkezine dönüşme sürecini bitirdi. Antik Tabae’den ayrılarak Davas kazasının ilçe merkezi olan Yarangüme’nin resmi adı oldu. Eski Davas Davas Kale ve Kale Davas bugün durmaksızın kullanılmaya devam eden, harfi harfine uygun olan ve kentin içinde bulunan antik Tabae şehrinden ayrı olarak basitçe Kale diye adlandırılıyor. Bize söylendiğine göre Kale’de oturanlar bu değişikliğe karşı çıkmaya başlıyorlar ve Tavas ismine dönüştürülmesini istiyorlar.
SÖZCÜĞÜNÜN (KAYNAĞI) ANLAMI
Bizans’lı Etienne bize yerli Tabae adının bir etimolojisini verdi. Şu veya bu nedenle Anadolu yer adlarıyla benzerlik kurduk. Birçokları Tabae adıyla sınırlı bir ilişki olduğu soncunda birleşiyor. Bu sonuç çıkarılabilecek yaklaşımlar ortaya çıkıyor. Tabae’nın Lidya kent adları ile benzerlik kurduk. Tabae’nın Karya’ya ait olan Taba yani “Kaya” kesin olarak ilişkisi vardır. Meoni’de Denizli çevresinde Lydya’nın diğer adları sıralanır. Thytire (Akhisar( civarındaki köy Philadelphia (Alaşehir) yakınında (Kallatebos kenti, meandr’ın Magnesia yakınındaki Tabarnis ve Sardes yakınındaki Tabalamosso Lidya ülkesi adları olması şaşırtıcıdır. Oysa Tabae adının Karya’lı olmasını söylemek için bir sebep yoktur. Bizanslı Etienne bunu söylemiyor kesinlikle notlarında “Lydya kenti” der. Tabae’dan bahseder. Yani buraya özetleyen yazar; Tabae’nın kaynaklarını ele alarak onun Lydyalı karakterinden tam olarak bahsediyor. Diğer yandan bir öncesi sayfada görmüştük. Tabae’nın Kayra dilinden ve kayra halkından değil Frigya, Lydya ve Psidya halkından olduğunu ileri sürüyor. Lydya halkı ile kent ve bölge arasındaki ilgili ekleyerek Tabae ile aynı isimde olduğunu gösteren yeni bir bağ olduğunu görüyoruz. Le sile; Tabae adı “Kaya” yı simgeliyor ise Petra bunun kentin görüntüsünden kaynaklandığını söylüyor. Ovanın girişinden güneyindeki dağların sonundaki geçidi kaplayan dağların sınırının “U“ biçimindeki bir oyuntusuna yerleşmiş düzlüğün zirvesinde bir yükseklikte kayalık üzerindeki Kale Stratejik bir manzaradadır. Kuzeyde Tabae ovasının ağaçsız tarlaları Babadağ yamaçlarına kadar sonsuz bir düzlüğün meydana geldiği ovadır. Doğu ve güneyde dağların dağınıklığı özellikle Bozdağ ile Güneyde birbirine dayanmış zincirleme yükseklikteki dizisi üzerindeki görünüş muhteşemdir.
ANTİK KALINTILAR
Davas Kale’deki antik kalıntıları Ziyaretçilerin not ettiği gibi az sayıda bulunmaktadır. Birkaç mimarı parçaların dışında özellikle kamu binalarının ve evlerin duvarlarında yazıtlar bulunmuştur. Yerinde olan tek kalıntılar şüphesiz az sayıda yer altı mezarlarıdır. Genellikle içinde bir dehliz kimi zaman tonozlu, kimi zaman düz bir hol görülür. Biri kapısı dor üslubunda iki sütünlu cephesi süslenmiştir. Üç tarafında oturulacak yeri olan dikdörtgen oda ile az ötede hemen hemen kare şeklinde oturma yerleri (Şekilleri) olan diğer oda yer alır. Duvarlar renkli mermerle kaplanmış diğer tarafta 3 metre derinliğinde 56 cm. genişliğinde bir kapıdan sonra 2.65 m yüksekliğinde diğer bir oda bulunur. Sağda ve solda sanduka koymak için taş mahsen bulunur. Bunu 65 cm genişliğinde ince ve dar bir koridor takip ede. Bu iki katın yüksekliği 1,50 m.dir. Bir mezarın üzerinde zift bir yazıt bulunmaktadır. 3 ile 4 cm. derinliğinde 18 cm. yüksekliğinde büyük mektuplardır. A yazıtı girişte solda, B yazıtı ise sağdadır.
KALE İLÇE COĞRAFYA
Kale İlçesi Ege Bölgesinin İç Ege Bölümünde Denizli iline bağlı bir ilçedir. İlçe Denizli - Muğla karayolu üzerindedir. Denizli il merkezine 68 km. Tavas ilçesine 25 km. mesafededir. İlçe adını eski yerleşim yerinden almaktadır. Eski yerleşim yerinde tabii bir Kale vardır. Bu bakımdan ilçeye mahalli olarak Kale-Tavas da denilmektedir.
YÜZEY ŞEKİLLERİ VE TABİAT ŞARTLARI:
Arazi genel olarak engebeli ve dağlıktır. Denizden yüksekliği 450 ile 1500 metre arasındadır. Arazisi: Akçay, Yenidere Çayı, Küfrekdere Deresi ve bunları bağlı çok sayıda derelerle dik derin vadilerle oyulmuştur. DAĞLARI: İlçemiz sınıları içinde küçük çapta mahalli isimlerle bilinen ve pek tanınmayan çok sayıda dağları mevcuttur. Bunlardan bazıları ilçe merkezinin kuzeyindeki İtburnu dağı, Yeni köydeki Örük dağı, Özlüce köyündeki Tandır dağı, Demirciler köyündeki Havut dağıdır.
KALE İLÇE AKARSULARI
AKARSULARI: Akçay, Beyağaç İlçesi Derebaşı mevkiinde başlayıp Beyağaç’ın Sazak Köyü ve Demirciler, Gökçeören, Esenkaya, Muslugüme, Künar köylerine takiben, İnceğiz köyü hudutlarında Kemer Baraj gölüne dökülür. Yenidere Çayı: Tavas ilçesi hudutlarından başlayıp Kale Kale ilçesinin Narlı, Yenidere, Künar ve İnceğiz köylerine takiben Akçay’a dökülür. Küfrekdere Deresi: Ortatepe hudutlarından başlayıp, Yenidere çayına dökülür. OVALARI: İlçe merkezi ve Karaköy Köyü Tavas ovası üzerinde kuruludur.
KALE İLÇE İKLİM
İKLİMİ: İlçe Coğrafi olarak Ege Bölgesinin İç Ege Bölümünde, Akdeniz Bölgesine geçiş mıntıkasında bulunmaktadır. Bu nedenle yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Akdeniz ikliminin tesiri altındadır. Yıllık yağış miktarı 653,9 kg.dır. Yıl içinde hakim rüzgar yönü batıdır. İlçede yıl içinde en çok yağış alan ay ocak ayıdır. DOĞAN BİTKİ ÖRTÜSÜ: İlçe Akdeniz iklimi etkisi altında kaldığından doğal bitki örtüsünü de Akdeniz Bitki örtüsü oluşturmaktadır. Bunlar maki türleri ve iğne yapraklı ormanlardır. İlçede geniş alanı kaplayan saf karaçam, kızılçam ve az miktarda Ardıç ormanları mevcuttur. Doğal bitki örtüsünde Karaçam, Kızılçam, Ardıç ve maki türlerinin dışında münferit ve küçük toplulukları halinde çeşitli meşe türleri, sedir çitlembik, zeytin, kızılağaç, çınar ve Karaağaç vardır. Ayrıca ormanlarda meyan, kekik gibi yıllık otsu bitki türleri de vardır.
KALE İLÇE NÜFUS
NÜFUS DURUMU: a) İlçe nüfusu 2010 yılı Ocak ayı adrese dayılı nüfus kayıt sistemine göre; İlçe Merkezi : 8.150 Beldeler : 3.111 Köyler :10.783 Toplam :22.044 b) 22 Ekim 2000 yılında yapılan Genel Nüfus Sayımında, İlçe Nüfusunun çeşitli mesleklere göre dağılımı: Ziraat 505 Maden 21 İmalat 291 Elektrik Su 7 İnşaat 139 Ticaret 423 Haber 61 Mali Kurumlar 44 Toplum Hizmetleri 489 Toplam 1982 c) İlçe Nüfusunun Eğitim Durumlarına göre dağılımı (2000): Okur Yazar 1854 İlkokul 2942 Ortaokul 761 Lise 620 Yüksek Okul 189 Okuma Yazma Bilmeyen 823 Toplam 7.189 d) 2009 yılında; T.C Başbakanlık Türkiye İstatistik kurumu Adrese dayalı Nüfus Kayıt sistemi ADNKS) Veri tabanında cinsiyete göre nüfus dağılımı (2008) : Kadın Erkek Toplam 11.123 10.921 22.044 Ana dile göre nüfusun tümü Türkçe konuşmaktadır. 2008 yılında TÜİK tarafından yapılan Nüfus sayımında 22.542’i olan nüfus, 2010 yılı verilerine göre 22.044’ya düşmüştür. 2007 YILI A.D.NÜFUS SAYIMI 2010 Yılı Ocak ayı tibari ile ORANLAR İLÇE MERKEZİ 7.713 8.150 +% 02 BELDELER 3.679 3.111 -% 14 KÖYLER 11.150 10.783 -% 02 TOPLAM 22.542 22.044 -% 03
KALE İLÇE EKONOMİ
İlçenin Ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanır. Bunun yanında ormancılık, küçük sanayi ve el sanatları, ticaret, madencilik ekonomiye katkı yapmaktadır. Tarım ve Hayvancılık : Tarım: İlçe arazisi % 72,2 ormanlık saha, % 21 tarım arazisi, % 1,8 kullanılmaz vasıfta olmak üzere ayrılmaktadır. Buna göre: Orman % 72,2 562,400 dekar Tarım arazisi % 21 152,500 dekar Kullanılmaz arazi % 1,8 13,000 dekar İlçede 3500 aile çiftçilik yapmaktadır. İlçe arazisinin çok büyük kısmı sulanamadığından tarımda genellikle hububat ve tütün üreticiliği yapılmaktadır. Son yıllarda zeytincilik yapılmaktadır. Habibler, Demirciler, Alanyurt gibi sulu tarım yapılabilen yerlerde domatis, biber üretimi yapılmakta ve artmaktadır. Seracılık yeni yeni gelişme göstermektedir. Bankacılık ve Ticaret İlçemizde Ziraat Bankası ve Halk Bankası bulunmaktadır. İlçemiz Mal Müdürlüğüne kayıtlı 290 gelir vergisi, 547 basit usul, 45 kurumlar vergisi, 352 KDV mükellefi olmak üzere toplam 1234 vergi mükellefi bulunmaktadır. 2009 yılı bütçe gelirleri tahakkuk miktarı 10.204.553,03 TL dir. Tahsilât ise 7.487.558,13 TL. dir. İlçemizde 7300 MTV mükellefi vardır. Tescilli tescilsiz olmak üzere 3302 adet taşınmaz olup 300.395.467,19 m2. İlçede cumartesi günleri halk pazarı kurulmaktadır.Burada üreticiler ürettikleri ürünleri pazarlamaktadırlar.Ayrıca dayanıklı tüketim malları,manifatura ve gıda maddeleri ticareti yapan parakende ve toptan satış merkezleri mevcuttur. Hayvancılık, Balıkçılık ve Arıcılık
HAYVANCILIK
: İlçemizde istenilen düzeyde değildir. Arazinin dağlık ve engebeli oluşundan sığır ve koyun yetiştirmeye uygun değildir. İlçede büyük baş sığır 3630,tek tırnaklı 675,koyun 4000,keçi 8000,tavuk, kaz, hindi gibi kümes hayvanlarının sayısı ise 30800 civarındadır. Hayvancılıktan elde edilen ürünler ve miktarları şöyledir: Süt 7000 ton, Et 300 ton civarında olup ayrıca yumurta tereyağı, peynir, yün, kıl, gibi hayvansal ürünler de elde edilmektedir. Bu ürünlerin tamamına yakını mahallinde tüketilmektedir. BALIKÇILIK:
Özlüce köyünde bulunan alabalık yetiştirme tesislerinde yıllık 65.000 adet alabalık üretimi yapılmaktadır. ARICILIK: Kale ilçemizde 500 adet yerli,1500 adet fenni kovan bulunmakta ve yıllık yaklaşık 15000 Kg.bal elde edilmektedir. Kooperatif Durumu İlçemizde beş ayrı köyde tarımsal amaçlı Orman Köylerini Kalkındırma Kooperatifi ilçe merkezinde bir, Karagöl (Gölbaşı) beldesinde bir olmak üzere iki adet Tarım Kredi Kooperatifi ayrıca Esnaf ve Sanatkârlar Kooperatifi ile Tütün Tarım Satış Kooperatifi bulunmaktadır. Ormancılık İlçedeki orman işletme şefliklerinden maden direği, sanayi odunu, kağıt odunu olarak toplam üretimi 24982m3 dür. Yakacak odun ve lif yonga üretimi ise 11839 sterdir. İlçede orman arazisi yaklaşık 397.000dekar ile ilçe yüzölçümünün %75’ini kapsamaktadır. Ormanda, karaçam, kızılçam,ardıç ve çeşitli meşe türleri bulunmaktadır. Sanayi MADENCİLİK :Kale ilçemizde zengin linyit yatakları bulunmaktadır. Mülk sınırları içersinde 14 maden kömürü havzası bulunmaktadır. Altısı işletme ruhsatlı sekizi arama ruhsatlı olan bu havzalardaki kömür kalorisi 3500-6200arasında değişmekte olup yıllık toplam üretim kapasiteleri 100000 ton üretim ise 75 000 ton’dur. KURUYEMİŞ: İlçe merkezinde modern usullerle çalışan iki kuru yemiş üretim tesisleri bulunmaktadır . Bunlar Güngören Kuruyemiş ve Saldırış Kuruyemiş firmalarıdır.
GÜNGÖREN KURUYEMİŞ
Firma 1980 yılında sarı ve beyaz leblebi imalatı ile kuruyemiş sektörüne girmiş ve 1985 yılından sonrada ürün yelpazesini genişleterek ay çekirdeği,kabak çekirdeği, iç fındık,kabuklu fındık ,iç fıstık, kabuklu fıstık,leblebi çeşitleri,kaplama ürünlerini de üretmeye başlamıştır. Denizli –Muğla karayolu üzerindeki 6000m2 yeni yerine 2001 yılında geçerek üretim kapasitesini yıllık 1440-1700 tondan 10800tona çıkartmıştır. Ülkemizin sahil şeridinde özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaygın servis ağı ile hizmet vermektedir. Hijyenik koşullarda son teknoloji kullanılarak üretilen kaliteli ürünler tüm Türkiye’ye ulaşma yolunda emin adımlarla ilerlemekte olup ilçenin gurur kaynağıdır.
DİĞER SANAYİ KOLLARI
:İlçede küçük işletmeler şeklinde demircilik kaporta oto tamirciliği tornacılık mobilyacılık gibi işler de yapılmaktadır. Kalemizde küçük sanayi sitesi yapım çalışmaları devam etmektedir.
TARIM
:İlçemizin yüzölçümü 533000 dekar olup bunun 397000 dekarı orman arazisiyle toplam arazinin %75’i,125300 dekarı tarım alanı,700 dekarı çayır ve mera ,10000 dekarı ise tarım dışı mesken alanları olarak ayrılmış durumdadır. Tarım arazisinin 115000 dekarı tarla ürünleri 350 dekarı meyveciliğe 4450 dekarı sebzeciliğe 1000 dekarı bağcılığa 500 dekar zeytinciliğe 4000 dekarı çeşitli yem bitkilerine ayrılmıştır.Üretilen tarla ürünlerinin başında tütün buğday arpa,nohut,biber ve ceviz gelmektedir.Ayrıca mısır,yulaf,mercimek, patates,domates,kavun,karpuz,salatalık,ıspanak,pırasa,soğan gibi sebzeler yetiştirilmektedir.Meyvelerden ise zeytin,elma,nar,üzüm,iğde,armut,ayva,badem, erik,kayısı,kiraz gibi ürünler yetiştirilmektedir. İlçemizde Yetiştirilen bazı ürünler şunlardır: TÜTÜN:Kireçli arazilerde daha iyi yetişebilen tütün ilçede 49000 dekarlık bir arazide dikilmekte ve yıllık ortalama 3900 ton tütün elde edilmekte bundan da 3000 aile geçimini sağlamaktadır. BUĞDAY:İlçede 26300 dekarlık bir alanda yaklaşık 6159 ton ürün elde edilmektedir. BİBER:Kale ilçemizde üretilen biber çevre il ve ilçeler tarafından tanınmakta ve yaz aylarında biber festifali Kale Belediyesi tarafından her yıl düzenlenmektedir.Kale biberi kalitesi ve üretimi ile Kale ile özdeşleşmiştir.Biber ilçede 660 dekarlık bir alanda yıllık 600-700 tonluk üretimi ile önemli bir yere sahiptir.Biber festifalinde en iyi biber yarışması düzenlenmekte olup kaliteli ürün yetiştiren üreticiler ödüllendirilmektedir. CEVİZ:İlçenin bir diğer önemli tarım ürünü de kalitesiyle kendini kanıtlamış olan cevizdir.Ceviz 130 dekarlık bir alanda yıllık toplam üretim miktarı 75-100 ton civarındadır.
KALE İLÇE ULAŞIM
İlçemiz Denizli-Muğla Karayolunun 68. Km. sinde bulunmaktadır. Muğla iline uzaklığı 75 Km. dir. Aydın-Nazilli-Karacasu-Tavas (Denizli) karayolu ile de ulaşım sağlanmaktadır. Mesafesi 162 Km. dir.
KALE İLÇE TARİHİ ESERLERİ
TABAE ANTİK KENTİ
TABAE ANTİK KENTİ
İlçenin ilk adı olan "Tabas" incelendiğinde, Taba sözcüğünün kaya anlamına geldiği, kayalık bir tepe üzerinde kurulduğundan, bu adı aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, Taba kelimesi, maiyetindekiler, bağlı olan insanlar" anlamına da geldiğinden, krala bağlı insanlar, kralın maiyetindekiler olarak nitelendirilebilir. Diğer taraftan; Tabae' nin bir başka adı Türklerle birlikte, Davas veya Tavas olarak günümüze kadar söylenip gelmiştir. İlçe ilk olarak antik Tabas kentinin harabeleri üzerine kurulmuştur. Bu şehir, iki surlu bir kaledir. Kaleden dolayı, Kale Davaz olarak bilinir. 1950 yılından sonra ise, sadece Kale denilmeye başlanmıştır. Denizli-Muğla karayolunun 78.km' sinde bulunan Tabae, doğal bir kale görünümündedir. Tabae, Büyük İskender'den sonra Anadolu'da kurulan kent devletlerindendir ve Helenistik dönemden günümüze kadar kesintisiz bir yerleşime sahne olmuştur. Antik dönemde kendi adına altın sikke bastırılmıştır. Roma Hamamı ve Osmanlı ait Cevherpaşa Camii, günümüze kadar gelen kalıntılardır. Osmanlılar döneminde Kale, Menteşe Defterdarlığına bağlanmıştır. Kale önceleri "Has" toprağı iken daha sonraları, "Tımar" olarak değiştirilmiştir. Zamanla burası III. Selim'in annesi Mihrişah Sultan adına verilmiş ve topraklar vakıf haline getirilmiştir. XX. yy. başlarında vakıf, Mabeyn Kâtiplerinden Ali Cevdet Bey'e hibe edilmiştir. 1811'de idari teşkilatta yapılan düzenlemede Menteşe Sancağı, Aydın Eyaletine bağlandı. 1867- 1883 yılları arasında Tavas ve Denizli Aydın'a bağlı iki kaza iken, 10 Mart 1883'deki düzenlemede Denizli, İzmir'e bağlı bir mutasarrıflık haline getirildi. Bu durum, 1959'a kadar devam etmiş, bu tarihte, Tavas Kazasından tamamen ayrılarak müstakil bir kaza haline getirilmiştir. Antik Tabae kenti üzerine kurulan Kale-Tavas, Menteşe Beyliği’nin önemli kentlerinden biri olmuş ve Osmanlı döneminde de önemini korumuştur. Kenti 1330 ’lu yıllarda gören İbni Batuta, sadece kalesinden bahsetmiş; Evliya Çelebi ise 1670’li yıllarda kentin 50 ev ve bir cami içeren bir iç kale ile 300 ev, 5 mahalle, 5 cami, 1 han, 1 hamam, 3 mektep, 3 sebil, 2 tekke ve 6 zaviyesi olan bir dış kaleden oluştuğunu belirtmiştir. Cumhuriyet döneminde 1950’ li yılından itibaren kent terk edilmeye başlanmış, bunun sonucunda bugün birkaç yapı dışında neredeyse tamamı toprak altında kalmıştır. Kentten günümüze sadece iki cami, bir hamam, bir çeşme, bir sebil günümüze ulaşabilmiştir. Başlayan kazı çalışmaları her yıl mütemadiyen devam edecek olup bu amaçla ayrılan yeterli miktarda ödenek bulunmamaktadı
GELECEĞİMİZİN GÜNEŞİNİ GEÇMİŞİMİZLE AYDINLATALIM
... TABAE CAN SUYUNU BEKLİYOR
.. GELİN HEP BİRLİKTE TARİHİMİZE SAHİP ÇIKALIM
Tabae Antik kentinde 2006 yılı itibariyle başlayan kazı çalışmaları her yıl Haziran-Eylül aylarında Denizli Müze Müdürlüğü ve Eğe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim elemanları tarafından mutat olarak yürütülmektedir.
KALE İLÇE TANITIM
kale
denizli kale
kale denizli
kale ilçe tarih
KALE İLÇE TARİH
KALE’NİN TARİHİ Konumuzun esasını oluşturan İlçemiz Kale’nin tarih öncesine ait elimizde yazılı belgeler olmamasına karşın,
12. ve 13. Yüzyıldan sonra Yörenin Türklerin eline geçmesi ile Tabae antik kenti bir Türk yerleşimine dönüşmüştür. Türkler Tabae adını kullanmamışlardır. Kale-Davas adını kullanmışlardır. Bu isim 1950 yıllarına kadar devam etmiştir. Bu tarihten sonra Kale olarak bilinmektedir.
Malazgirt Zaferi Öncesinde Anadolu kapılarına dayanan Türkler bu zafere kadar Anadolu’ya birçok akınlar yaparak burasını tanımaya çalışmışlardır. Nitekim Büyük Selçuklu İmparatorluğu Komutanlarından olan Afşin Bey Honaz yakınlarına kadar gelmiştir. Türkler bu akınların sonucunda, Anadolu’nun kendilerine uygun bir yurt olacağını düşünerek buraya yerleşmeye karar vermişlerdir. Yine bu akınlarla ilerisi için yerleşme planları yapılmış ve alınması zor olan Bizans kalelerini yıpratmışlardır. XII. Yüzyıl başlarında Kabae’nın Selçuklu Türkleri tarafından alınması ile ilgili şöyle bir olay anlatılır. Cafer Paşa’nın komutanlarından Mirza Bey, kale surlarına kadar gelmiştir. Fakat arazinin sarp olması ve şehrin savunmasının elverişliliği nedeniyle kuşatma uzun sürmüştür. Bu sırada Mirza Beyi gören tekfur Davinos’un kızı ona aşık olur. Şehre nasıl girileceğini ve bununla ilgili ip uçlarını Mirza Beye ulaştırmıştır. Bu önemli askeri sırları elde eden Mirza Bey son bir hücumla Tabae’nin fethini gerçekleştirmiştir. Tabae’nin Türklerin eline geçmesinden sonra, KALE VE TAVAS adları ile anılmaya başlandığı yazılı kaynaklardan anlaşılmaktadır.
ye göre “Menteşe oğullarından Mirza Bey buraya fethederken Kale’ de Adem az” buyurmuşlar ve bu sözler zamanla Türkler arısnda DAVAS olmuştur. Halk arasında diğer bir söylentiye göre de Davas adı Bizans Tekfuru Davinos’tan kaynaklanmaktadır. XIV. Yüzyıl gezginlerinden İBN BATUTA ise izlenimlerini şöyle anlatır. “…yollarında güvensizlik yüzünden bu şehirde (Denizli) bir süre kalmak mecburiyetinde kaldık. Sonunda bir kervan hazırlandı. Biz de ona katılarak bir gün ve gecenin birkaç saati yol almak suretiyle kuvvetli bir kale olan Tavas önüne geldik. Rivayet olduğuna göre Peygamberimizin sahabelerinden SUHEYBİ RUMİ bu kale halkındandır. Geceyi Kale’nin dışında geçirerek ertesi gün sabah hisar kapısına ulaştık. Kale halkı buraya gelişimizin sebebini sordu. Biz de gerekeni bildirdik. Bu sırada Kale dizdarı İLYAS-MİNAS bey davarlarının hırsızlar tarafından çalınmasını önlemek maksadıyle Askerleriyle Kale’den çıkarak çevriye ve yolları kontrol etmeye girişti. Bu iş bitince davarlar dışarıya çıkarıldı. Burada her zaman bu şekilde hareket etmek mecburiyeti vardır. Burada Kale halkından fakir bir adımın misafirhanesine indik. Kale dizdarı ihtiyaçlarımızı karşıladı. Oradan Muğla’ya hareketle Şeyh efendilerden birinin tekkesinde konakladık.
’nın Seyahatnamesinde belirttiği Suheybi Rumi aslen Rum kökenlidir. Tabae’de yaşamış ve İncil’i iyi incelenmiştir. Bunun sonucunda İslam dininin son Peygamber tarafından ortaya atılacağını ve yayılacağını bilmektedir. Nitekim VII. Yüzyıl başlarında Mekke’de Hazreti Muhammed’in Peygamberliği müjdelenince Suheybi Rumi’de Tabae den kalkarak Arabistan’a gitmiştir. Hazreti Muhammed’in sağlığında onun sancağı altında yaşayan ender insanlardan biridir. Hatta ilk yedi sahabe arasında yer alma şerefine erişmiştir. Yine İbni Batuta’nın notlarından anlaşıldığına göre Kale’yi çevreleyen iç içe iki suru vardır. 1982 yılı sonlarında başlayan Denizli-Muğla yolu yapımı sırasında ortaya çıkan blok taş dış surun kalıntıları olarak düşünülebilir. İç hisar ise doğal görümünü kale olan sarp kayalıkların çevirdiği alanlardır. XII. Yüzyıl başlarından XIII. Yüzyıl sonlarına kadar Anadolu Selçuklu hakimiyetinde kalan Kale, 1243 yılındaki Kösedağ savaşından sonra Selçukluların zayıflamaya ve dağılmaya yüz tuttuğu dönemde uç komutanları tarafından menteşe oğulları Beyliğine bağlanmıştır. Anadolu’nun fethi sırasında Akıncı ve Sancaktar olarak Horasan Türklerinin Kale ve çevresine yerleştikleri buradan bulunan mezarlardan anlaşılmaktadır. Bu dönemde 1975 yılında radyodan Kale-Tavas konulu bir türkü yayınlanmıştır. Ey Davas’ın şahin yurdu Kale’si Senin gelip geçenlerin ne oldu? Afşin Bey’in yiğitleri dertleşti Bent ederek bu yaylada yerleşir. Rumların tekfurları ağlaştı.
Yaylaya adını veren şehir sınırın güneyde yer almaktadır. Tabae kelimesinin tam olarak karşılığı olan DAVAS veya TAVAS antik dönemden beri günümüze kadar muhafaza edilmiştir. Tabae’nin kimliğini saptama çalışmaları 18.y.y da Anville Bovgoignen’da başlamıştır. 1807’de Davas’a ilk gelen Carencez olmuştur. Piskoposluk listelerinde yer alan isim Bizans çağının sonunda kanıtlanarak Türkçeye geçmiştir. 1333 yazında Ladik’ten Denizli’ye gelen arap gezgini Batuda Tavas’a çıkar ve oradan Muğla’ya geçer. Tavas Kale’si o zaman 1320 tarihinden beri Elyes Bey adında bağımsız bir emirin merkezi imiş. Daha sonra Şehir 1365’e doğru Menteşe Emirliğinin himayesine girmiş olabilir. Bundan sonra da antik Casyanın tamamı Osmanlı şehri oldu. Hacı Kalfa Cihanümanasında bahsetmiş ve her hafta kadılık ve Kale’de oluşturulan Fuardan söz etmiştir. Evliye Çelebi’de Denizli ve Muğla’ya gelerek Tavas Kale’sinden geçmiştir. Carencez Davas’a geldiği zaman 19.y.y. ın hemen başında Davas ağası Aydın Karaosmanoğlu Beyliğine sembolik olarak bağlıydı. 1894 de Davas Denizli sancağına bağlandı. Halen Denizli’nin bir ilçesi olan Davas o zaman ilin bir bölümünü oluşturuyordu. Bütün bölge Davas adını taşıyordu. İlçe merkezi (Yönetim Merkezi) uzun zaman Davas Kalesi denen ve antik Tabae kendinin kayalığı üzerine yerleşme yeri olarak kurulmuştu. 19.y.y.boyunca Davas’ın “Şahin Yuvası” Denizli yollarını bitim noktasına, ovanın kuzeyine kolayca erişilebilen bir şehirde, kuzey doğudan 20 km. uzaklıkta yerleşmiş olan yarengüme şehrinin yararını, önemini gün geçtikçe kaybetti. Bu askeri ve sivil birimlerin merkezinin, kaymakam konağının, kazanın ilçe merkezi olduğu yerleşim yeridir. Davas Kale’de artık sadece bir nahiyenin (Bucağın) başında bir müdür vardır. Yenilerde, bu değişiklik ve biliminde de bizzat anlamını buldu. Davas’ı ilçe merkezine dönüşme sürecini bitirdi. Antik Tabae’den ayrılarak Davas kazasının ilçe merkezi olan Yarangüme’nin resmi adı oldu. Eski Davas Davas Kale ve Kale Davas bugün durmaksızın kullanılmaya devam eden, harfi harfine uygun olan ve kentin içinde bulunan antik Tabae şehrinden ayrı olarak basitçe Kale diye adlandırılıyor. Bize söylendiğine göre Kale’de oturanlar bu değişikliğe karşı çıkmaya başlıyorlar ve Tavas ismine dönüştürülmesini istiyorlar.
SÖZCÜĞÜNÜN (KAYNAĞI) ANLAMI
Bizans’lı Etienne bize yerli Tabae adının bir etimolojisini verdi. Şu veya bu nedenle Anadolu yer adlarıyla benzerlik kurduk. Birçokları Tabae adıyla sınırlı bir ilişki olduğu soncunda birleşiyor. Bu sonuç çıkarılabilecek yaklaşımlar ortaya çıkıyor. Tabae’nın Lidya kent adları ile benzerlik kurduk. Tabae’nın Karya’ya ait olan Taba yani “Kaya” kesin olarak ilişkisi vardır. Meoni’de Denizli çevresinde Lydya’nın diğer adları sıralanır. Thytire (Akhisar( civarındaki köy Philadelphia (Alaşehir) yakınında (Kallatebos kenti, meandr’ın Magnesia yakınındaki Tabarnis ve Sardes yakınındaki Tabalamosso Lidya ülkesi adları olması şaşırtıcıdır. Oysa Tabae adının Karya’lı olmasını söylemek için bir sebep yoktur. Bizanslı Etienne bunu söylemiyor kesinlikle notlarında “Lydya kenti” der. Tabae’dan bahseder. Yani buraya özetleyen yazar; Tabae’nın kaynaklarını ele alarak onun Lydyalı karakterinden tam olarak bahsediyor. Diğer yandan bir öncesi sayfada görmüştük. Tabae’nın Kayra dilinden ve kayra halkından değil Frigya, Lydya ve Psidya halkından olduğunu ileri sürüyor. Lydya halkı ile kent ve bölge arasındaki ilgili ekleyerek Tabae ile aynı isimde olduğunu gösteren yeni bir bağ olduğunu görüyoruz. Le sile; Tabae adı “Kaya” yı simgeliyor ise Petra bunun kentin görüntüsünden kaynaklandığını söylüyor. Ovanın girişinden güneyindeki dağların sonundaki geçidi kaplayan dağların sınırının “U“ biçimindeki bir oyuntusuna yerleşmiş düzlüğün zirvesinde bir yükseklikte kayalık üzerindeki Kale Stratejik bir manzaradadır. Kuzeyde Tabae ovasının ağaçsız tarlaları Babadağ yamaçlarına kadar sonsuz bir düzlüğün meydana geldiği ovadır. Doğu ve güneyde dağların dağınıklığı özellikle Bozdağ ile Güneyde birbirine dayanmış zincirleme yükseklikteki dizisi üzerindeki görünüş muhteşemdir.
ANTİK KALINTILAR
Davas Kale’deki antik kalıntıları Ziyaretçilerin not ettiği gibi az sayıda bulunmaktadır. Birkaç mimarı parçaların dışında özellikle kamu binalarının ve evlerin duvarlarında yazıtlar bulunmuştur. Yerinde olan tek kalıntılar şüphesiz az sayıda yer altı mezarlarıdır. Genellikle içinde bir dehliz kimi zaman tonozlu, kimi zaman düz bir hol görülür. Biri kapısı dor üslubunda iki sütünlu cephesi süslenmiştir. Üç tarafında oturulacak yeri olan dikdörtgen oda ile az ötede hemen hemen kare şeklinde oturma yerleri (Şekilleri) olan diğer oda yer alır. Duvarlar renkli mermerle kaplanmış diğer tarafta 3 metre derinliğinde 56 cm. genişliğinde bir kapıdan sonra 2.65 m yüksekliğinde diğer bir oda bulunur. Sağda ve solda sanduka koymak için taş mahsen bulunur. Bunu 65 cm genişliğinde ince ve dar bir koridor takip ede. Bu iki katın yüksekliği 1,50 m.dir. Bir mezarın üzerinde zift bir yazıt bulunmaktadır. 3 ile 4 cm. derinliğinde 18 cm. yüksekliğinde büyük mektuplardır. A yazıtı girişte solda, B yazıtı ise sağdadır.
KALE İLÇE COĞRAFYA
Kale İlçesi Ege Bölgesinin İç Ege Bölümünde Denizli iline bağlı bir ilçedir. İlçe Denizli - Muğla karayolu üzerindedir. Denizli il merkezine 68 km. Tavas ilçesine 25 km. mesafededir. İlçe adını eski yerleşim yerinden almaktadır. Eski yerleşim yerinde tabii bir Kale vardır. Bu bakımdan ilçeye mahalli olarak Kale-Tavas da denilmektedir.
YÜZEY ŞEKİLLERİ VE TABİAT ŞARTLARI:
Arazi genel olarak engebeli ve dağlıktır. Denizden yüksekliği 450 ile 1500 metre arasındadır. Arazisi: Akçay, Yenidere Çayı, Küfrekdere Deresi ve bunları bağlı çok sayıda derelerle dik derin vadilerle oyulmuştur. DAĞLARI: İlçemiz sınıları içinde küçük çapta mahalli isimlerle bilinen ve pek tanınmayan çok sayıda dağları mevcuttur. Bunlardan bazıları ilçe merkezinin kuzeyindeki İtburnu dağı, Yeni köydeki Örük dağı, Özlüce köyündeki Tandır dağı, Demirciler köyündeki Havut dağıdır.
KALE İLÇE AKARSULARI
AKARSULARI: Akçay, Beyağaç İlçesi Derebaşı mevkiinde başlayıp Beyağaç’ın Sazak Köyü ve Demirciler, Gökçeören, Esenkaya, Muslugüme, Künar köylerine takiben, İnceğiz köyü hudutlarında Kemer Baraj gölüne dökülür. Yenidere Çayı: Tavas ilçesi hudutlarından başlayıp Kale Kale ilçesinin Narlı, Yenidere, Künar ve İnceğiz köylerine takiben Akçay’a dökülür. Küfrekdere Deresi: Ortatepe hudutlarından başlayıp, Yenidere çayına dökülür. OVALARI: İlçe merkezi ve Karaköy Köyü Tavas ovası üzerinde kuruludur.
KALE İLÇE İKLİM
İKLİMİ: İlçe Coğrafi olarak Ege Bölgesinin İç Ege Bölümünde, Akdeniz Bölgesine geçiş mıntıkasında bulunmaktadır. Bu nedenle yazları sıcak ve kurak, kışları ılık ve yağışlıdır. Akdeniz ikliminin tesiri altındadır. Yıllık yağış miktarı 653,9 kg.dır. Yıl içinde hakim rüzgar yönü batıdır. İlçede yıl içinde en çok yağış alan ay ocak ayıdır. DOĞAN BİTKİ ÖRTÜSÜ: İlçe Akdeniz iklimi etkisi altında kaldığından doğal bitki örtüsünü de Akdeniz Bitki örtüsü oluşturmaktadır. Bunlar maki türleri ve iğne yapraklı ormanlardır. İlçede geniş alanı kaplayan saf karaçam, kızılçam ve az miktarda Ardıç ormanları mevcuttur. Doğal bitki örtüsünde Karaçam, Kızılçam, Ardıç ve maki türlerinin dışında münferit ve küçük toplulukları halinde çeşitli meşe türleri, sedir çitlembik, zeytin, kızılağaç, çınar ve Karaağaç vardır. Ayrıca ormanlarda meyan, kekik gibi yıllık otsu bitki türleri de vardır.
KALE İLÇE NÜFUS
NÜFUS DURUMU: a) İlçe nüfusu 2010 yılı Ocak ayı adrese dayılı nüfus kayıt sistemine göre; İlçe Merkezi : 8.150 Beldeler : 3.111 Köyler :10.783 Toplam :22.044 b) 22 Ekim 2000 yılında yapılan Genel Nüfus Sayımında, İlçe Nüfusunun çeşitli mesleklere göre dağılımı: Ziraat 505 Maden 21 İmalat 291 Elektrik Su 7 İnşaat 139 Ticaret 423 Haber 61 Mali Kurumlar 44 Toplum Hizmetleri 489 Toplam 1982 c) İlçe Nüfusunun Eğitim Durumlarına göre dağılımı (2000): Okur Yazar 1854 İlkokul 2942 Ortaokul 761 Lise 620 Yüksek Okul 189 Okuma Yazma Bilmeyen 823 Toplam 7.189 d) 2009 yılında; T.C Başbakanlık Türkiye İstatistik kurumu Adrese dayalı Nüfus Kayıt sistemi ADNKS) Veri tabanında cinsiyete göre nüfus dağılımı (2008) : Kadın Erkek Toplam 11.123 10.921 22.044 Ana dile göre nüfusun tümü Türkçe konuşmaktadır. 2008 yılında TÜİK tarafından yapılan Nüfus sayımında 22.542’i olan nüfus, 2010 yılı verilerine göre 22.044’ya düşmüştür. 2007 YILI A.D.NÜFUS SAYIMI 2010 Yılı Ocak ayı tibari ile ORANLAR İLÇE MERKEZİ 7.713 8.150 +% 02 BELDELER 3.679 3.111 -% 14 KÖYLER 11.150 10.783 -% 02 TOPLAM 22.542 22.044 -% 03
KALE İLÇE EKONOMİ
İlçenin Ekonomisi genelde tarım ve hayvancılığa dayanır. Bunun yanında ormancılık, küçük sanayi ve el sanatları, ticaret, madencilik ekonomiye katkı yapmaktadır. Tarım ve Hayvancılık : Tarım: İlçe arazisi % 72,2 ormanlık saha, % 21 tarım arazisi, % 1,8 kullanılmaz vasıfta olmak üzere ayrılmaktadır. Buna göre: Orman % 72,2 562,400 dekar Tarım arazisi % 21 152,500 dekar Kullanılmaz arazi % 1,8 13,000 dekar İlçede 3500 aile çiftçilik yapmaktadır. İlçe arazisinin çok büyük kısmı sulanamadığından tarımda genellikle hububat ve tütün üreticiliği yapılmaktadır. Son yıllarda zeytincilik yapılmaktadır. Habibler, Demirciler, Alanyurt gibi sulu tarım yapılabilen yerlerde domatis, biber üretimi yapılmakta ve artmaktadır. Seracılık yeni yeni gelişme göstermektedir. Bankacılık ve Ticaret İlçemizde Ziraat Bankası ve Halk Bankası bulunmaktadır. İlçemiz Mal Müdürlüğüne kayıtlı 290 gelir vergisi, 547 basit usul, 45 kurumlar vergisi, 352 KDV mükellefi olmak üzere toplam 1234 vergi mükellefi bulunmaktadır. 2009 yılı bütçe gelirleri tahakkuk miktarı 10.204.553,03 TL dir. Tahsilât ise 7.487.558,13 TL. dir. İlçemizde 7300 MTV mükellefi vardır. Tescilli tescilsiz olmak üzere 3302 adet taşınmaz olup 300.395.467,19 m2. İlçede cumartesi günleri halk pazarı kurulmaktadır.Burada üreticiler ürettikleri ürünleri pazarlamaktadırlar.Ayrıca dayanıklı tüketim malları,manifatura ve gıda maddeleri ticareti yapan parakende ve toptan satış merkezleri mevcuttur. Hayvancılık, Balıkçılık ve Arıcılık
HAYVANCILIK
: İlçemizde istenilen düzeyde değildir. Arazinin dağlık ve engebeli oluşundan sığır ve koyun yetiştirmeye uygun değildir. İlçede büyük baş sığır 3630,tek tırnaklı 675,koyun 4000,keçi 8000,tavuk, kaz, hindi gibi kümes hayvanlarının sayısı ise 30800 civarındadır. Hayvancılıktan elde edilen ürünler ve miktarları şöyledir: Süt 7000 ton, Et 300 ton civarında olup ayrıca yumurta tereyağı, peynir, yün, kıl, gibi hayvansal ürünler de elde edilmektedir. Bu ürünlerin tamamına yakını mahallinde tüketilmektedir. BALIKÇILIK:
Özlüce köyünde bulunan alabalık yetiştirme tesislerinde yıllık 65.000 adet alabalık üretimi yapılmaktadır. ARICILIK: Kale ilçemizde 500 adet yerli,1500 adet fenni kovan bulunmakta ve yıllık yaklaşık 15000 Kg.bal elde edilmektedir. Kooperatif Durumu İlçemizde beş ayrı köyde tarımsal amaçlı Orman Köylerini Kalkındırma Kooperatifi ilçe merkezinde bir, Karagöl (Gölbaşı) beldesinde bir olmak üzere iki adet Tarım Kredi Kooperatifi ayrıca Esnaf ve Sanatkârlar Kooperatifi ile Tütün Tarım Satış Kooperatifi bulunmaktadır. Ormancılık İlçedeki orman işletme şefliklerinden maden direği, sanayi odunu, kağıt odunu olarak toplam üretimi 24982m3 dür. Yakacak odun ve lif yonga üretimi ise 11839 sterdir. İlçede orman arazisi yaklaşık 397.000dekar ile ilçe yüzölçümünün %75’ini kapsamaktadır. Ormanda, karaçam, kızılçam,ardıç ve çeşitli meşe türleri bulunmaktadır. Sanayi MADENCİLİK :Kale ilçemizde zengin linyit yatakları bulunmaktadır. Mülk sınırları içersinde 14 maden kömürü havzası bulunmaktadır. Altısı işletme ruhsatlı sekizi arama ruhsatlı olan bu havzalardaki kömür kalorisi 3500-6200arasında değişmekte olup yıllık toplam üretim kapasiteleri 100000 ton üretim ise 75 000 ton’dur. KURUYEMİŞ: İlçe merkezinde modern usullerle çalışan iki kuru yemiş üretim tesisleri bulunmaktadır . Bunlar Güngören Kuruyemiş ve Saldırış Kuruyemiş firmalarıdır.
GÜNGÖREN KURUYEMİŞ
Firma 1980 yılında sarı ve beyaz leblebi imalatı ile kuruyemiş sektörüne girmiş ve 1985 yılından sonrada ürün yelpazesini genişleterek ay çekirdeği,kabak çekirdeği, iç fındık,kabuklu fındık ,iç fıstık, kabuklu fıstık,leblebi çeşitleri,kaplama ürünlerini de üretmeye başlamıştır. Denizli –Muğla karayolu üzerindeki 6000m2 yeni yerine 2001 yılında geçerek üretim kapasitesini yıllık 1440-1700 tondan 10800tona çıkartmıştır. Ülkemizin sahil şeridinde özellikle Ege ve Akdeniz bölgelerinde yaygın servis ağı ile hizmet vermektedir. Hijyenik koşullarda son teknoloji kullanılarak üretilen kaliteli ürünler tüm Türkiye’ye ulaşma yolunda emin adımlarla ilerlemekte olup ilçenin gurur kaynağıdır.
DİĞER SANAYİ KOLLARI
:İlçede küçük işletmeler şeklinde demircilik kaporta oto tamirciliği tornacılık mobilyacılık gibi işler de yapılmaktadır. Kalemizde küçük sanayi sitesi yapım çalışmaları devam etmektedir.
TARIM
:İlçemizin yüzölçümü 533000 dekar olup bunun 397000 dekarı orman arazisiyle toplam arazinin %75’i,125300 dekarı tarım alanı,700 dekarı çayır ve mera ,10000 dekarı ise tarım dışı mesken alanları olarak ayrılmış durumdadır. Tarım arazisinin 115000 dekarı tarla ürünleri 350 dekarı meyveciliğe 4450 dekarı sebzeciliğe 1000 dekarı bağcılığa 500 dekar zeytinciliğe 4000 dekarı çeşitli yem bitkilerine ayrılmıştır.Üretilen tarla ürünlerinin başında tütün buğday arpa,nohut,biber ve ceviz gelmektedir.Ayrıca mısır,yulaf,mercimek, patates,domates,kavun,karpuz,salatalık,ıspanak,pırasa,soğan gibi sebzeler yetiştirilmektedir.Meyvelerden ise zeytin,elma,nar,üzüm,iğde,armut,ayva,badem, erik,kayısı,kiraz gibi ürünler yetiştirilmektedir. İlçemizde Yetiştirilen bazı ürünler şunlardır: TÜTÜN:Kireçli arazilerde daha iyi yetişebilen tütün ilçede 49000 dekarlık bir arazide dikilmekte ve yıllık ortalama 3900 ton tütün elde edilmekte bundan da 3000 aile geçimini sağlamaktadır. BUĞDAY:İlçede 26300 dekarlık bir alanda yaklaşık 6159 ton ürün elde edilmektedir. BİBER:Kale ilçemizde üretilen biber çevre il ve ilçeler tarafından tanınmakta ve yaz aylarında biber festifali Kale Belediyesi tarafından her yıl düzenlenmektedir.Kale biberi kalitesi ve üretimi ile Kale ile özdeşleşmiştir.Biber ilçede 660 dekarlık bir alanda yıllık 600-700 tonluk üretimi ile önemli bir yere sahiptir.Biber festifalinde en iyi biber yarışması düzenlenmekte olup kaliteli ürün yetiştiren üreticiler ödüllendirilmektedir. CEVİZ:İlçenin bir diğer önemli tarım ürünü de kalitesiyle kendini kanıtlamış olan cevizdir.Ceviz 130 dekarlık bir alanda yıllık toplam üretim miktarı 75-100 ton civarındadır.
KALE İLÇE ULAŞIM
İlçemiz Denizli-Muğla Karayolunun 68. Km. sinde bulunmaktadır. Muğla iline uzaklığı 75 Km. dir. Aydın-Nazilli-Karacasu-Tavas (Denizli) karayolu ile de ulaşım sağlanmaktadır. Mesafesi 162 Km. dir.
KALE İLÇE TARİHİ ESERLERİ
TABAE ANTİK KENTİ
TABAE ANTİK KENTİ
İlçenin ilk adı olan "Tabas" incelendiğinde, Taba sözcüğünün kaya anlamına geldiği, kayalık bir tepe üzerinde kurulduğundan, bu adı aldığı anlaşılmaktadır. Ayrıca, Taba kelimesi, maiyetindekiler, bağlı olan insanlar" anlamına da geldiğinden, krala bağlı insanlar, kralın maiyetindekiler olarak nitelendirilebilir. Diğer taraftan; Tabae' nin bir başka adı Türklerle birlikte, Davas veya Tavas olarak günümüze kadar söylenip gelmiştir. İlçe ilk olarak antik Tabas kentinin harabeleri üzerine kurulmuştur. Bu şehir, iki surlu bir kaledir. Kaleden dolayı, Kale Davaz olarak bilinir. 1950 yılından sonra ise, sadece Kale denilmeye başlanmıştır. Denizli-Muğla karayolunun 78.km' sinde bulunan Tabae, doğal bir kale görünümündedir. Tabae, Büyük İskender'den sonra Anadolu'da kurulan kent devletlerindendir ve Helenistik dönemden günümüze kadar kesintisiz bir yerleşime sahne olmuştur. Antik dönemde kendi adına altın sikke bastırılmıştır. Roma Hamamı ve Osmanlı ait Cevherpaşa Camii, günümüze kadar gelen kalıntılardır. Osmanlılar döneminde Kale, Menteşe Defterdarlığına bağlanmıştır. Kale önceleri "Has" toprağı iken daha sonraları, "Tımar" olarak değiştirilmiştir. Zamanla burası III. Selim'in annesi Mihrişah Sultan adına verilmiş ve topraklar vakıf haline getirilmiştir. XX. yy. başlarında vakıf, Mabeyn Kâtiplerinden Ali Cevdet Bey'e hibe edilmiştir. 1811'de idari teşkilatta yapılan düzenlemede Menteşe Sancağı, Aydın Eyaletine bağlandı. 1867- 1883 yılları arasında Tavas ve Denizli Aydın'a bağlı iki kaza iken, 10 Mart 1883'deki düzenlemede Denizli, İzmir'e bağlı bir mutasarrıflık haline getirildi. Bu durum, 1959'a kadar devam etmiş, bu tarihte, Tavas Kazasından tamamen ayrılarak müstakil bir kaza haline getirilmiştir. Antik Tabae kenti üzerine kurulan Kale-Tavas, Menteşe Beyliği’nin önemli kentlerinden biri olmuş ve Osmanlı döneminde de önemini korumuştur. Kenti 1330 ’lu yıllarda gören İbni Batuta, sadece kalesinden bahsetmiş; Evliya Çelebi ise 1670’li yıllarda kentin 50 ev ve bir cami içeren bir iç kale ile 300 ev, 5 mahalle, 5 cami, 1 han, 1 hamam, 3 mektep, 3 sebil, 2 tekke ve 6 zaviyesi olan bir dış kaleden oluştuğunu belirtmiştir. Cumhuriyet döneminde 1950’ li yılından itibaren kent terk edilmeye başlanmış, bunun sonucunda bugün birkaç yapı dışında neredeyse tamamı toprak altında kalmıştır. Kentten günümüze sadece iki cami, bir hamam, bir çeşme, bir sebil günümüze ulaşabilmiştir. Başlayan kazı çalışmaları her yıl mütemadiyen devam edecek olup bu amaçla ayrılan yeterli miktarda ödenek bulunmamaktadı
... TABAE CAN SUYUNU BEKLİYOR
.. GELİN HEP BİRLİKTE TARİHİMİZE SAHİP ÇIKALIM
Tabae Antik kentinde 2006 yılı itibariyle başlayan kazı çalışmaları her yıl Haziran-Eylül aylarında Denizli Müze Müdürlüğü ve Eğe Üniversitesi Sanat Tarihi Bölümü öğretim elemanları tarafından mutat olarak yürütülmektedir.
